در پاسخ به سوال منبت کاری چیست می‌توان گفت منبت کاری یکی از هنرهای دستی ایرانی است که در بخش صنایع جای می‌گیرد. منبت کاری نوعی کنده کاری و حکاکی روی چوب است که به منظور زیباسازی بر روی چوب انجام می‌شود. طرح‌های منبت کاری تنوع زیادی دارد و تمام این طرح‌ها از هنر اصیل ایران زمین الهام گرفته شده است.

منبت کار کسی است که با استفاده از خلاقیت و دستان هنرمند خود می‌تواند منبت کاری برجسته را بر روی چوب به وجود آورد. برجستگی یک عنصر مهم در منبت کاری است که به خوبی قابل مشاهده است. برجستگی‌های اشیا در منبت کاری بر روی چوب نیز برجسته و برآمده از چوب به نظر خواهد رسید. ابزار منبت کاری که اصلی‌ترین آن چکش منبت کاری است، برای خلق این طرح‌ها و نقوش برجسته مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این هنر اصیل ایرانی از گذشته تا به امروز همواره مورد توجه بوده و در آثار حجمی و تزئینی فراوانی به کار گرفته شده است. در واقع می‌توان گفت در آثار دکوراتیو و چوبی متعددی، از نقش‌ها و طرح‌های منبت کاری استفاده شده تا به این ترتیب این هنر نقش بسیار مهمی در زندگی ایرانی داشته باشد.

ماده اصلی منبت کاری چیست ؟

در کنار ابزار و وسایل منبت کاری، ماده اولیه مد نظر نیز اهمیت زیادی دارد. بدیهی است ماده اصلی و اولیه منبت کاری، چوب است که می‌تواند طیف وسیعی از چوب‌های جنگلی را شامل شود.

به طور عمده از چوب درختان :گردو، شمشاد و گلابی در منبت کاری استفاده می‌شود که با توجه به طرح باید چوب مناسب را انتخاب کرد. اما سوال این جاست که چرا اساسا از چوب به عنوان ماده اولیه برای منبت کاری استفاده می‌شود؟

منبت کاری روی چوب بسیار راحت و ساده است و این متریال به راحتی قابل تهیه است. ابزار منبت کاری مانند چکش منبت کاری روی این سطوح چوبی به راحتی حرکت می‌کند و به دلیل ماهیت منعطفی که چوب دارد، سطح چوب بهترین گزینه برای اجرای طرح‌های منبت کاری است.

دقت در انتخاب چوب برای منبت کاری

از آنجایی که چوب مورد استفاده باید بتواند استحکام و زیبایی خود را حفظ کند لازم است تا در انتخاب چوب سختگیرانه عمل کرد. در واقع این که چه نوع چوبی را برای کدام طرح‌ها و در چه زمینه ای انتخاب می‌کنید، تاثیر زیادی در نتیجه نهایی کار خواهد داشت.

چوب استفاده شده باید فشرده و محکم باشد استفاده از چوب‌های نرم با بافت نه چندان سخت جایی در منبت کاری ندارد. چرا که به نوعی هم اجرای طرح‌های منبت کاری روی این چوب‌ها دشوار است و هم این که این چوب‌ها در صورت نرم بودن در برابر ضربات چکش منبت کاری مقاومت و دوامی نخواهند داشت.

علاوه بر فشردگی و استحکام چوب باید به سلامت و یکپارچگی آن نیز توجه شود. این سلامت و یکدستی سطح چوب برای اجرای هر چه بهتر طرح‌ها و نقوش منبت کاری اهمیت دارد. قطعه هنری نهایی باید بتواند بهترین‌ها را به بیننده ارائه دهد و این تنها به شرطی امکان پذیر است که چوب انتخابی کیفیت و دوام بسیار بالایی داشته باشد.

نکته مهم دیگر این که چوب مورد استفاده برای اجرای نقش‌های منبت کاری نباید هیچ گره ای داشته باشد و بافت آن نیز باید ریز و متراکم باشد. توجه به رنگ چوب و داشتن طرح‌ها و رگه‌های طبیعی در بافت آن نیز بخشی از هنر و سلیقه منبت کار است که با توجه به طرح‌های منبت کاری و زمینه استفاده، باید یک گزینه مناسب را انتخاب کند.

تاریخچه منبت کاری چیست ؟

همه هنرهای دستی ایرانی برخاسته از درون مردم است. طرح‌های منبت کاری نیز از تاریخ و فرهنگ ایرانی منشا می‌گیرد. کنده کاری روی چوب از دوره‌هایی بسیار دور بین جوامع بشری رایج بوده است و این هنر سال هاست که در بین مردم کوچه و خیابان محبوبیت بسیار زیادی پیدا کرده است.

در واقع شخص یا اشخاصی در ابداع این هنر چشم نواز نقشی نداشته اند بلکه مردم عادی شروع به حکاکی و کندکاری روی چوب کردند. بدون شک چوب از فراوان‌ترین مواد در تاریخ بشر بوده که همیشه در طبیعت وجود داشته است. در نتیجه فکر این که از چوب به عنوان یکی از اصلی‌ترین وسایل منبت کاری استفاده شود، از مدت‌ها پیش بین مردم رواج داشته است.

طبق آثار و مدارک موجود می‌توان به این نتیجه رسید که منبت کاری از حدود 1500 سال پیش در ایران مورد استفاده قرار می‌گرفته است. برخی از مورخین و باستان شناسان منبت کاری را به قبل از پادشاهی ساسانیان نسبت می‌دهند که می‌تواند نشان دهنده قدمت این هنر در ایران زمین باشد.

از دست سازهای هنرمندان منبت کار ایرانی

از دست سازهای هنرمندان منبت کار ایرانی می توان یک اثر فاخر را در مسجد جامع عتیق شیراز دید که مربوط به یک لنگه درب چوبی است که گذر زمان نتوانسته از زیبایی آن کم کند.

باستان شناسان قدمت این درب چوبی را اوایل قرن سوم هجری تخمین زده اند. این درب زیبا روی چوب تبریزی منبت کاری شده و از چوب گردو ، برای برجسته سازی و ایجاد نقوش استفاده شده است.

آموزش منبت کاری برای مبتدیان

برای استفاده از مزیت‌های هنر منبت کاری، قطعا به آموزش نیاز است. در آموزش منبت کاری برای مبتدیان تمام مراحل کار و صفر تا صد کنده کاری روی چوب آموزش داده می شود. در این آموزش به مبتدیان در خصوص نحوه شروع کار و تمام مواردی که نیاز است آموزش‌های لازم داده خواهد شد.

اول از همه در این آموزش‌ها، هنرجویان با انواع ابزار منبت کاری آشنا خواهند شد. آن‌ها یاد می‌گیرند که برای کارهای خود به چه ابزاری نیاز دارند و کدام وسایل منبت کاری برای انجام کارهای آن‌ها مناسب‌تر است. در مرحله بعدی آموزش منبت کاری برای مبتدیان، انواع چوب مورد استفاده برای اجرای طرح‌های منبت کاری معرفی می‌شود.

به آن‌ها در این دوره‌های آموزشی می‌آموزند که چطور بهترین و مناسب‌ترین چوب را برای منبت کاری چوب انتخاب کنند. علاوه بر این انواع سبک‌های منبت کاری نیز برای مبتدیان آموزش داده می شود. اهمیت آشنایی با این سبک‌ها برای مبتدیان در انتخاب طرح‌های منبت کاری است، چرا که این طرح‌ها و انتخاب آن‌ها بسته به سبک منبت کاری مورد استفاده متفاوت است.

مراحل انجام منبت کاری روی چوب و آموزش نحوه ترسیم طرح‌ها، استفاده از ابزار منبت کاری، انتخاب رنگ‌های بهتر، زمینه‌های مختلف استفاده از منبت کاری و تفاوت معرق و منبت کاری چیست، از جمله مواردی است که در آموزش منبت کاری برای مبتدیان به آن‌ها پرداخته می‌شود.

منبت کاری در طی تاریخ

منبت کاران در طول تاریخ با توجه به اوضاع توانسته اند از ابزار مختلفی در کار منبت استفاده کننده. انتخاب ابزار منبت کاری نیز بخش بسیار مهمی از کار را تشکیل می‌دهد. اگر به عکس منبت کاری در گذشته نگاهی بیاندازیم، می‌توان به آثار هنری متعددی در این زمینه دست یافت.

مثلا در اوج دوران اسلامی، همچون دیگر هنرمندان در امر ساخت مساجد کوشیدند. هنرنمایی معماران، کاشی کاران معرق، گچبرهای هنرمند، سنگتراشان و بسیار از هنرمندان خلاق را در ابنیه تاریخی ایران می‌توان دید. هر چند برخی از این دست سازهای هنری در طول زمان نابود شده ولی به خوبی می‌توان ذوق و هنر منبت کاران را در تزئین رحل قرآن، پنجره‌های مساجد قدیمی، منبر و موارد بسیار دیگر دید.

در اصفهان و گلپایگان آثار ارزشمندی از هنرمندان منبت کار ایرانی برای بازدید موجود است. هنر کنده کاری روی چوب زمینه‌های بسیار زیادی را برای شکوفایی هنر هنرمندان ایرانی فراهم کرده است. منبت کاری در طی زمان بارها مورد بی مهری قرار گرفت و هنرمندان این رشته بسیار محدود شدند. به منظور حفظ این هنر اصیل تدریس علمی این رشته هنری در دارالفنون آغاز شد و اساتید گرانقدری همچون استاد احمد صنیعی، و استاد علی مختاری گلپایگانی برای تدریس منبت کاری به تهران آمدند. در ادامه استاد علی امامی به تعلیم هنرجویان در این زمینه پرداختند.

مراحل منبت کاری چیست ؟

حال که تا این جا با ماهیت هنر منبت کاری یا کنده کاری روی چوب آشنا شدید، بهتر است نگاهی مختصر نیز به مراحل اجرای این کار بیندازیم. قطعا اولین قدم برای انجام منبت کاری، آماده کردن وسایل منبت کاری و سطح چوب مورد استفاده در این کار است. همان طور که پیش از این هم گفته شد، انتخاب بهترین چوب برای اجرای طرح‌های منبت کاری، بخش بسیار مهمی از کار را تشکیل می‌دهد. در ادامه مراحل زیر برای اجرای طرح‌های منبت کاری دنبال می‌شود.

ابتدا طرح خود را انتخاب کنید

در قدم اول برای خلق یک اثر منبت کاری باید یک طرح اولیه برای کار خود تهیه کنید. تهیه نقشه کار و طرح اولیه برای اجرای طرح‌های منبت کاری یکی از اصلی‌ترین مراحل است. در این مرحله باید دید چه نوع اثر یا قطعه ای مد نظر است و ماهیت آن چیست.

در انتخاب طرح‌های منبت کاری، دست طراح باز است. این بسته به سلیقه و سبک کار منبت کار دارد که چه نوع طرحی را برای شروع کار خود انتخاب کند. می‌توان از طرح‌هایی از طبیعت مانند گل و گیاهان استفاده کرد. خطوط و نقش‌های هنری مختلف دیگر نیز ممکن است در انتخاب این طرح‌های اولیه مد نظر باشند.

حتی گاهی اسم افراد روی چوب کنده کاری می شود که به آن منبت کاری چوب اسم گفته می شود. می‌توان از طرح چهره نیز استفاده کرد. با آموزش منبت کاری صورت روی چوب، می‌توان از این هنر برای خلق پرتره‌های هنری زیبا نیز استفاده کرد. آموزش منبت کاری چهره خود یکی از شاخه‌های مهم در آموزش منبت کاری چوب است.

انتقال طرح ترسیمی روی چوب

مرحله مهم بعدی در آموزش منبت کاری روی چوب، انتقال طرح ترسیم شده روی چوب انتخابی است. به این ترتیب طرح روی چوب منتقل شده تا منبت کار بتواند با جدا کردن طرح خود از سطح چوبی، بخش‌های اضافی آن را هم حذف کند.

آماده سازی چوب

در برخی مواقع چوب مورد استفاده برای اجرای طرح‌های منبت کاری نیاز به پردازش و آماده سازی دارد. خصوصا در صورتی که بافت آن بیش از حد سفت باشد، برای استفاده از ابزار منبت کاری روی سطح چوب باید سطح آن را نرم‌تر کرد. معمولا هم برای نرم‌تر کردن سطح چوب از نفت استفاده می‌کنند. خصوصا برای منبت کاری روی چوب با دست، به این نرم‌تر کردن سطح و بافت چوب مورد استفاده بیشتر نیاز است.

طرح را از زمینه جدا کنید

در این مرحله نوبت به آن رسیده تا طرح انتقال یافته به سطح چوب را از زمینه آن جدا کرده و آن را آماده کنید. این کار با استفاده یکی از وسایل منبت کاری به نام مغار انجام می‌شود. به این ترتیب با استفاده از مغار و چکش منبت کاری، اطراف طرح کنده یا بار برداری شده و طرح از زمینه جدا می‌شود. به این ترتیب اطراف طرح خالی می‌شود و طرح با این ترفند از زمینه خود جدا خواهد شد. حال باید زمینه را نیز با یک مغار تخت به صورت یکنواخت درآورد.

فرم دهی و پردازش طرح منبت

بعد از این که طرح اولیه از زمینه جدا شد، نوبت به آن می‌رسد تا با استفاده از ابزارهای مخصوص منبت کاری، مانند مغارهای ظریف‌تر و چکش منبت کاری، به طرح اولیه فرم و شکل لازم داده شود. سپس نوبت به تزئین این طرح می‌رسد. بعد از این که تمام جزئیات طرح با ابزار منبت کاری افزوده و طرح نهایی کامل شد، مرحله پردازش منبت کاری و ظریف کاری‌های نهایی باید انجام شود.

سمباده کشی یکی از این موارد است که موجب صاف‌تر شدن سطح نهایی منبت کاری چوب می‌شود. رنگ کاری نیز به عنوان مرحله آخری کار منبت کاری در نظر گرفته می‌شود. رنگ کردن آثار منبت کاری موجب برجسته‌تر شده طرح‌های منبت کاری شده و آن‌ها را بیشتر قابل توجه خواهد کرد.

گنجینه های ایرانی منبت کاری چیست ؟

گروه تحت نظر استاد علی امامی، از زبده‌ترین هنرمندان منبت کار تشکیل شده بودند که در کارگاه منبت کاری خود هنرهای اصیل و بی نظیر را عرضه می‌کردند. برای نمونه می‌توان از بوفه بزرگی نام برد که تلفیقی از منبت، معرق و مشبک کاری در آن به چشم می‌خورد. این بوفه دارای 17 کشوی بسیار زیباست و در سال 1319 ساخته شد و توانست مدال نمایشگاه را نیز به دست بیاورد. با یک جست و جوی ساده عکس منبت کاری در اینترنت می‌توان عکس‌های بسیار زیادی از گنجینه‌های این هنر در ایران را مشاهده کرد.

میز منبت کاری شده فاخر

یکی دیگر از گنجینه‌های فاخر منبت کاری یک میز به طول 150 سانتی متر است که توانسته مدال ممتاز نمایشگاه صنایع دستی را نیز کسب کند. طرح‌های منبت کاری اجرا شده روی این میز فوق العاده است و هنر اصیل ایرانی را به رخ می‌کشد. پایه‌های میز به زیبایی هر چه تمام‌تر منبت کاری شده و طرح روی آن طرح شاه عباسی است که به سبک معرق کار شده است.

میز منبت کاری شده ایی که اوج هنر ایرانی است

یک میز نفیس به ابعاد 5 متر در یک 1.20 نیز در گنجینه هنرهای دستی ایران دیده می‌شود که تلفیقی از معرق کاری و برجسته سازی به سبک منبت کاری است.  سطح میز با چوب‌های طبیعی و رنگی ساخته شده و در نقاط مختلف از صدف و استخوان استفاده شده است. کنده کاری روی چوب در این اثر به طرز هنرمندانه ای اجرا شده است.

برجسته سازی‌های اطراف میز بر زیبایی آن افزوده است و پایه‌های آن اوج هنر ایرانی را به نمایش می‌گذارد. این میز زیبا در نمایشگاه جهانی بروکسل توانست مدال ” گراند پری” پر افتخارترین مدال و جایزه نمایشگاهی دنیا را کسب کند.

کلاس های آموزش منبت کاری پویااندیش

مرکز تخصصی آموزش‌های هنر – تصویرگران پویا اندیش کلاس‌های عملی آموزش منبت کاری را از مبتدی تا حرفه ایی را بصورت گام به گام برگزار می‌کند .این دوره‌ها بسیار کامل و معتبر است و می‌توان از آن برای کسب درآمد منبت کاری استفاده کرد. هزینه آموزش منبت کاری در مقایسه با مزیت‌های این هنر و زمینه‌های استفاده از آن بسیار مقرون به صرفه است.

در آمد منبت کاری در صورتی که افراد به صورت کامل و در سطح حرفه ای این هنر را دنبال کنند، می‌تواند بسیار مناسب و ایده آل باشد. خصوصا برای افرادی که از این هنر در یک صنعت پر رونق مانند صنعت چوب و مبلمان استفاده کنند. برای مثال با یاد گرفتن نحوه اجرای منبت کاری روی چوب مبل می‌توان به کسب درآمدی بالا فکر کرد.

حتی اگر به منبت کاری در خانه هم فکر می‌کنید، با یک آموزش کامل می‌توان از آن برای ساخت قطعاتی شخصی سازی شده استفاده کرد. منبت کاری ساده به عنوان یکی از انواع شاخه‌های منبت کاری، زیبایی‌های بصری بسیار زیادی دارد. می‌توان با بررسی مقاله در مورد منبت کاری نیز به جذابیت‌ها و مزیت‌های ورود به این شاخه هنری پی برد و برای حضور در دوره‌های آموزش منبت کاری چوب تصمیم گیری کرد. جهت اطلاع از شرایط کلاس‌ها به بخش دوره‌های آموزش منبت کاری مراجعه کنید.

از هنر منبت کاری در چه کارهایی می‌توان استفاده کرد؟

در حال حاضر از طرح‌های منبت کاری و این هنر زیبا می‌توان در ساخت و تهیه قطعات و آثار مختلفی استفاده کرد. بخش مهمی از کاربرد این هنر در صنعت چوب و مبلمان است. به این حوزه، منبت کاری مبل گفته می شود. می‌توان قطعات چوبی و دکوراتیو چوبی متعددی را با استفاده از آموزش منبت کاری چوب خلق کرد. منبت کاری روی چوب مبل می‌تواند در هر سبکی اجرا شود. یکی از پر طرفدارترین آن‌ها هم منبت کاری مبل سلطنتی است.

زمینه دیگر آن در اجرای قطعات چوبی مختلف است. برای مثال می‌توان به منبت کاری رو چوب قلیان اشاره کرد. تابلوهای چوبی، ظروف تزئینی چوبی، میزهای چوبی که از طرح‌های منبت کاری روی آن‌ها استفاده شده و مواردی از این دست مهم‌ترین قطعاتی است که حاصل هنر منبت کاران است.

منبت کاری مجسمه نیز یکی از موارد استفاده از طرح‌های منبت کاری است. منبت کاری چوب اسم، منبت کاری رحل قرآن و هزاران موارد مشابه دیگر که در آن‌ها می‌توان ردپای هنر منبت کاری را مشاهده کرد.

سوالات متداول در مورد منبت کاری

1- ویژگی‌های یک منبت خوب چیست؟

اگر بخواهیم در کلمه ویژگی‌های یک منبت خوب را معرفی کنیم، باید گفت یک اثر منبت کاری زیبا و عالی، یک اثر بدون نقص و ایراد است. این بدون ایراد بودن جنبه‌های زیادی دارد. صاف و یکدست بودن سطح چوب، انتخاب یک طرح اولیه بسیار زیبا، اجرای دقیق و بدون نقص طرح اولیه روی سطوح چوبی، اندازه‌های دقیق و یکسان طرح‌ها، رنگ‌های انتخابی مناسب و مواردی از این دست می‌تواند جز مهم‌ترین مشخصات یک منبت خوب باشد. نوع چوب مورد استفاده برای منبت کاری نیز می‌تواند تعیین کننده یک اثر منبت بسیار عالی باشد. هر چه چوب انتخابی کیفیت و دوام بالاتری داشته باشد و بافت آن متراکم و یکدست‌تر باشد، اثر نهایی قطعا با کیفیت تر و نفیس‌تر خواهد بود. به همین دلیل باید در انتخاب چوب و طرح دقت بسیار بالایی به خرج داد.

2- ابزار مورد نیاز برای منبت کاری چیست ؟

در اجرای طرح‌های منبت کاری مختلف به یک سری ابزار و وسایل نیاز است که مجموع آن‌ها را با نام ابزار منبت کاری می‌شناسند. انتخاب ابزارهای مورد استفاده به طرح و سبک منبت کاری بستگی دارد. یکی از اصلی‌ترین ابزارهای مورد استفاده برای کنده کاری روی چوب، مغار منبت کاری نام دارد.

مغار منبت کاری اندازه‌ها و مدل‌های متعددی را شامل می‌شود. آن‌ها همگی ساختار تیز و برنده ای دارند مه می‌توان از آن برای کنده کاری و تراش چوب استفاده کرد. مغار تخت، مغار نیم باز، مغار شفره و مغار گلویی از انواع مغارهای مورد استفاده در منبت کاری است.

چکش منبت کاری ابزار مهم دیگری است که برای اجرای طرح‌ها روی چوب به آن نیاز است. از آن برای وارد کردن ضربه به مغار منبت کاری استفاده می شود. سایر ابزارهای مورد استفاده در منبت کاری شامل گیره، سوهان و سمباده، میز کار، چاقوی حکاکی و ابزارهای مشابه می شود.

یک سری از ابزارهای منبت کاری نیز شامل ابزارآلات برقی می‌شود. فرز مینیاتوری کی از این وسایل منبت کاری است که خصوصا از آن برای اجرای منبت چهره روی چوب استفاده می‌شود. آموزش منبت کاری با فرز مینیاتوری حتما باید در مراکز آموزشی معتبر و زیر نظر اساتید منبت کاری صورت بگیرد. در کنار این وسیله، یک سری از ابزارهای نجاری برقی مانند دریل برقی، اره چکشی و … نیز در منبت کاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

3- چوب مناسب منبت کاری چیست ؟

پیش از این در خصوص چوب‌هایی که می‌توان از آن برای منبت کاری استفاده کرد، صحبت کردیم. چوب گردو یکی از بهترین گزینه‌ها برای اجرای طرح‌های منبت کاری است. اما در کل تنها روی سطوح چوبی می‌توان منبت کاری را انجام داد که بافت آن‌ها یکدست، متراکم و در عین حال نرم باشد. البته این نرم بودن نباید دوام چوب را برای کنده کاری و استفاده از وسایل منبت کاری کم کند. رنگ چوب نیز باید برای اجرای طرح‌های مختلف منبت کاری و سبک‌های متفاوت آن مناسب باشد. روی چوبی می‌توان منبت کاری را انجام داد که سطح آن در برابر سایش و کنده شدن و فشار مغار و چکش مقاوم باشد.

4- تفاوت معرق کاری با منبت کاری چیست ؟

منبت کاری و معرق کاری هر دو از هنرهای اصیل ایرانی هستند و در هر دوی این هنرها است چوب استفاده می شود. با این حال تفاوت منبت کاری با معرق کاری برای بسیاری از هنرجویان و علاقه مندان به هنرهای چوبی جای سوال دارد. از آن جایی که هر دوی این هنرها با چوب و تراش و کنده کاری چوب سروکار دارد، این سوال برای اکثر هنرجویان پیش می آید که معرق و منبت کاری چیست و چه تفاوتی با هم دارند؟

خلاصه

در منبت کاری روی سطح چوبی تراش‌ها و کنده کاری صورت می‌گیرد و یک طرح روی یک سطح چوبی پیاده می شود. اما معرق کاری هنر قرار گیری تکه‌های کوچک و ظریف چوبی در کنار هم است. در معرق کاری می‌توان علاوه بر چوب از سنگ هم استفاده کرد. نتیجه نهایی هر دو کار، یک اثر هنری زیبا و بسیار هنرمندانه است. البته یکی از سبک‌های منبت کاری خود تحت عنوان معرق منبت کاری شناخته می شود که در آن می‌توان تلفیقی از هنر منبت کاری و معرق را مشاهده کرد.